In Den Haag ruikt het naar verse koffie en koude voeten, en de formatiecrisis dreigt harder dan je wekker op maandagochtend. Het primaire sleutelwoord formatiecrisis is ineens overal, want D66 en de VVD staan recht tegenover elkaar en niemand wil als eerste toegeven.
Je vraagt je af waarom er geen schot in de zaak komt terwijl iedereen roept dat het ”voor Nederland” is. Hier lees je wat er botst, wie welke lijnen trekt en wat dit voor jou en je portemonnee betekent. Geen lesboek, wel scherpe inzichten, praktische context en een paar rake observaties.
Kloof bij de aftrap
Nog voor de verkenning warm draait, zitten D66 en de VVD al in hun loopgraven. De brieven aan verkenner Wouter Koolmees zijn strak, koel en zonder ruimte voor een zachte landing.
Wie de eerste zet doet, kan gezichtsverlies lijden. D66-voorman Rob Jetten wil een kabinet met de VVD, CDA en GroenLinks-PvdA als middenmix voor stabiliteit.
De VVD zet de hakken in het zand en noemt samenwerken met GroenLinks-PvdA onbespreekbaar. Gevolg: de formatiecrisis krijgt meteen een gezicht en het ritueel van toenadering blijft uit.
Standpunten die botsen
Achter de stevige taal zitten echte verschillen. De VVD wil een strenger nationaal asielbeleid, lagere lasten voor bedrijven en hogere defensie-uitgaven richting NAVO-afspraken.
GroenLinks-PvdA drukt juist op zorg en duurzaamheid en aarzelt bij het opvoeren van defensie tot de volledige norm. D66 zit daar inhoudelijk dichterbij dan bij de VVD.
Op zorgbeleid wil de VVD besparen en efficiënter werken, terwijl D66 en GroenLinks-PvdA extra geld voor personeel en toegankelijkheid willen. Met die posities is de ruimte voor een snelle deal miniem.
Wie wil met wie regeren
D66 verdedigt een kabinet ”door het midden” met de VVD, CDA en GroenLinks-PvdA. Interne rekenplaatjes spreken over 86 zetels en dus houvast op zware dossiers.
De VVD schuift een optie op rechts naar voren met JA21. Dat levert 75 zetels op en een conservatievere koers.
Dilan Yeşilgöz noemt een mix met GroenLinks-PvdA ongeschikt voor de huidige problemen. Voor D66 is dat een frontale afwijzing van de middenroute.
Premier als hefboom
Het premierschap hangt als een schaduw boven de gesprekken. Bij de VVD leeft het idee dat de grootste partij de premier levert.
Yeşilgöz lijkt bereid dat gewicht te gebruiken als drukmiddel. D66 hamert op verantwoordelijkheid boven alleen zetelaantallen.
De herinnering aan Rutte’s eerdere winsten schuurt bij D66. Het Torentje is daarmee meer dan een baan; het is een symbool van macht, ego en emotie.
Rol van de verkenner
Wouter Koolmees laveert met boodschappentassen vol standpunten. Hij sprak de zeven grootste partijen en verzamelde rode lijnen en prioriteiten.
Zijn eerste verslag gaat naar de Tweede Kamer, daarna volgt het debat over een informateur. Of dat de boel losmaakt, is twijfelachtig.
De sfeer is harder dan in eerdere rondes. Fracties verstevigen posities in plaats van bruggen te bouwen.
Wantrouwen als vaste gast
Onderhandelen draait om macht, timing en vertrouwen. Die laatste pijler is nu verdund.
D66 en de VVD communiceren harder richting hun achterbannen. Dat is logisch na verkiezingen, maar het maakt echte beweging lastig.
Zonder duidelijke winnaar is leiderschap lastig te claimen. D66 is officieel de grootste, maar de marge met de PVV is klein en werkt door in de dynamiek.
Lessen uit eerdere formaties
2017 kostte 225 dagen, 2021 zelfs 299 dagen. Dat record wil niemand verbreken, maar iedereen houdt er stiekem rekening mee.
De polarisatie is groter en het vertrouwen broos. Ingewijden waarschuwen: het kan maanden duren.
Persoonlijke stijlen spelen ook mee. Jetten en Yeşilgöz verschillen zichtbaar, en dat vertraagt het gesprek.
Wat dit jou oplevert (of niet)
Zonder kabinet schuiven grote dossiers door: woningbouw, klimaat, koopkracht. Je voelt dat in je maandlasten en je baanzekerheid.
Bedrijven willen duidelijkheid; investeringen wachten. Economisch is stabiliteit nodig, politiek is die ver weg.
Koolmees zoekt overlap in plaats van verschillen. Klinkt verstandig, maar zonder beweging aan de top blijft het theorie.
10 scenario’s en zetjes richting uitweg
1. Middenkabinet met GroenLinks-PvdA: D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA leveren stabiliteit en expertise. Prijs: de VVD moet links slikken op zorg en klimaat; D66 accepteert strakker asiel en tempo op defensie.
2. Rechtsere variant met JA21: VVD, D66, CDA en JA21 leveren 75 zetels. Dunne meerderheid, scherper op migratie en veiligheid, maar botsingen met D66 op klimaat en onderwijs zijn voorspelbaar.
3. Minderheidskabinet met gedoogconstructie: Een duo of trio in de kern, met issue-by-issue steun. Voordeel: snel starten. Nadeel: elke week een nieuwe onderhandeling.
4. Rotaties op het premierschap: Symbolische brug om ego’s te temperen. Politiek gedurfd, praktisch ingewikkeld, maar het haalt spanning uit de Torentjediscussie.
5. Portefeuilleverdeling als wisselgeld: VVD krijgt defensie en financiën, D66 pakt klimaat en onderwijs, CDA de woningbouw. Iedereen iets te winnen, niemand alles.
6. Tijdelijk nationaal investeringsakkoord: Los van de formatie een pakket over woningbouw en energie-infrastructuur. Zo verlaag je economische ruis terwijl politiek doorrommelt.
7. Strak tijdschema met deadlines: Besluitmomenten op dossierclusters. Wie stokt, verliest politieke krediet bij de kiezer die moe is van wachten.
8. Onafhankelijke arbitrage bij knelpunten: Externe experts knopen door op cijfers bij zorg en klimaat. Politiek houdt regie, maar objectivering helpt.
9. Publieke ruil: VVD laat defensie-tempo deels los, D66 accepteert een asielpakket met strakkere uitvoering. Beiden scoren iets voor hun achterban.
10. Pauzeknop met missionair op dossiers: Zet een paar urgente onderwerpen in een kamerbrede deal, terwijl coalitievorming doorgaat. Je houdt de economie draaiend.
Waarom partijen vastlopen
Politieke kosten wegen nu zwaarder dan bestuurlijke noodzaak. Nietsdoen geeft minder risico op intern gedoe dan halfslachtig toegeven.
Media en peilingen versterken de loopgraven. Elke draai wordt afgestraft, dus niemand durft te bewegen.
De premierdiscussie is de olifant in de kamer. Als die niet wordt geneutraliseerd, blijft elk inhoudelijk gesprek verdacht.
Wat jij nu wél kunt doen
Houd je focus op keuzes die je zelf bestuurt. Bouw een buffer voor drie tot zes maanden vaste lasten; onzeker beleid betekent grillige markten.
Kijk kritisch naar je variabele hypotheek of energiedeal. Een stabieler tarief kan rust geven als politiek vertraagt.
In je carrière: zet in op skills die altijd renderen. Data, AI-vaardigheden, projectvoering en commerciële slagkracht zijn crisisbestendig.
Wat er speelt achter de schermen
Fracties bellen continu over deelpakketten. Denk aan zorgkaders, migratie-uitvoering en woningbouwgrond.
De Kamer wil snel een informateur met mandaat. Hoe scherper dat mandaat, hoe kleiner het podium voor theater.
Verkenner Koolmees zoekt ”waar kan het wél”. Dat is geen poëzie, maar projectmanagement met politieke rugwind.
Wat je de komende weken mag verwachten
Geen sprint, wel een marathon. Verwacht ruis, proefballonnen en gecontroleerde lekken om achterbannen te testen.
Echte doorbraakmomenten komen na het eerste Kamerdebat over het verslag. Dan zie je of posities nog in beton staan.
De hamvraag: is de kloof tussen D66 en de VVD te overbruggen of gaan we richting recordduur? De klok tikt door op het Binnenhof, jij tikt mee met je agenda.
FAQ
Wat betekent de formatiecrisis voor mijn portemonnee?
Zolang de formatie vastloopt, schuiven besluiten over koopkracht, belastingen en woningbouw door; reken op onzekerheid rond tarieven en minder snel duidelijk beleid.
Waarom botsen D66 en de VVD juist nu zo hard?
Ze verschillen op asiel, zorg en defensie, en beide partijen positioneren zich scherp richting hun achterban, wat de ruimte voor een compromis verkleint.
Welke scenario’s liggen er op tafel om uit de formatiecrisis te komen?
Variërend van een middenkabinet met GroenLinks-PvdA tot een rechtsere variant met JA21, een minderheidskabinet, of tijdelijke deals op urgente dossiers.
Wat is de rol van Wouter Koolmees in deze fase?
Als verkenner verzamelt hij standpunten, schrijft een eerste verslag voor de Kamer en bereidt de stap naar een informateur met mandaat voor.
Wat kan ik zelf nu doen terwijl Den Haag stilvalt?
Bouw een financiële buffer, heroverweeg variabele contracten zoals energie en hypotheek, en investeer in carrièrevaardigheden die in elke markt waarde houden.
